Jeomorfoloji Nedir? Alt Bilim Dalları Nelerdir
İç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan yeryüzü şekillerini inceleyen, tanımlayan, değişimleri ve dağılışlarını araştıran bilim dalıdır. Dünya var olduğundan beri yeryüzü şekilleri değişkenlik göstermiştir.
Jeomorfoloji, yeryüzü şekillerini, çökeltilerini ve oluşum süreçlerini inceleyen bilim dalıdır. Yeryüzünün coğrafi özelliklerinin nasıl oluştuğunun araştırmasını yapar. Yerkabuğunun yapısı ve özelliklerini inceleyen, doğa çevre koşulları arasında fiziksel coğrafya bilim dalı olarak tanımlanmıştır. Dünya var olduğundan itibaren yeryüzünde sürekli fiziksel değişimler oluşmuştur. Yeryüzü şekiller değişkenliğe uğrayarak günümüzde en son halini almıştır.
Dünya üzerinde yeryüzü şekilleri sürekli değişmektedir. Yavaş olmasına rağmen yüzyıllar sonra görünen manzara değişiyor. Süreç yavaşça işliyor, bazen bir toprak kayması bazen de seller yeryüzü şekillerinin değişimine etki ediyor. Volkanik patlamalar, depremler, tsunamiler ve toprak kaymaları jeolojik değişimleri gösterir. Uydular aracılığıyla yeryüzündeki değişimler görülebiliyor.
İçindekiler
Jeomorfoloji Neyi İnceler
Jeomorfoloji yeryüzünü inceleyen bilim dalıdır. Dünyanın var oluşundan itibaren değişimlerini incelemektedir. Temel olarak dağlar, ovalar, platolar, vadiler vb. konuları jeomorfolojinin araştırma alanına girmektedir. Yerkabuğu dünya var olduğundan itibaren değişim gösterir. fiziki şartlara bağlı olarak yeryüzü şekilleri değişir, oluşan değişimler zaman içerisinde kaybolabilir. Dünyanın oluşmasından beri yeryüzü şekilleri vardır. Jeomorfoloji geçmiş zaman meydana gelen değişimler üzerinde araştırma yapar. Yerkabuğunda oluşan değişimleri araştırarak incelemelerini yapar.
Jeomorfolojinin alt bilim dalları buzullarda buzulların dağılış biçimleri, nasıl şekillendiklerini inceler. Akarsu üzerinde nehirleri inceler ve meydana gelen erozyonları araştırır. Bitkilerin ve hayvanların coğrafi özellikler üzerinde nasıl yayıldığını araştırır. Doğadaki kunduzların barajlar oluşturması ve yeryüzünü nasıl şekillendirdiklerini araştırır. Çöllerde rüzgar erozyonunun yeryüzü şekillerini nasıl etkilediğini araştırır. Yağışın az olduğu yerlerde rüzgarın araziyi nasıl etkilediğini araştırır. Akarsularda nehirlerin aktığı tabakayı nasıl aşındırdığını araştırır.
Jeomorfoloji Alt Bilim Dalları
Buzul Jeomorfolojisi
Buzulları yeryüzü şekilleri üzerinde dağılımlarını ve oluşumlarını inceleyen bilim dalıdır. Buzul şekillerine göre orta ve küçük buzulları ve şelf buzulu olarak sınıflandırılmıştır. Buzullar üzerinde değişimlere yol açan zaman, yatak eğimi, ana kayanın yapısı, çizilen malzemenin sertliği, buzulun kalınlığı ve buzulların hareket hızı gibi faktörler etkilidir. Buzullar üzerindeki değişimleri araştırır.
Buzul abrazyonu: Buzul ağırlığının anakayaya yaptığı basınç kuvvetinin etkisiyle zeminde ve yamaçlarda törpülenme yaratır. Buzullarda kopmalar, parçalanmalar meydana gelir. Basıncın oranına göre törpülenme o denli şiddetli olur.
Buzul koparması: Buzulun hareketi sonucunda sürtünme ve çatlaklara bağlı kopmalar görülür. İlkinde buzullaşma öncesi buzul örtüsünün altındaki ana kayayı altında çatlamaların olması ve buzulun dış yüzeyinin zayıflayarak parçalamasına yol açar. Sonraki aşamada zayıflayan buzul sürüklenerek taşınır.
Buzulaltı direnajın etkinliği: Buzulun altındaki sıcak su kaynaklarının mevsimlere göre sıcaklığının değişmesi, buzulun erimesine yol açar. Ilıman buzullardaki erimeler buzulları parçalar. Tabanında meydana gelen erimeler buzulu aşındırır.
Akarsu Jeomorfolojisi
Yeryüzü şekillerinin belirlenmesinde en kuvvetli etkiyi akarsular oluşturur. Kutuplar, kurak böğeler ve dağların zirve kesimlerinin dışında kalan kesimlerde akarsular etkilidir. Akarsuların sahip olduğu aşındırma yeryüzünün %66,7’sini meydana getirir. Akarsuların toplam alanı 106 milyon km2’dir. Akarsular sürekli akışa sahip olduğundan sürekli aşındırma görülür. Diğer aşındırma şekillerine göre daha geniş alanlara sahiplerdir. Binlerce kilometre uzunluğa sahip akarsular yeryüzünü sürekli aşındırır. Yeryüzünün çok farklı alanlarında akarsu aşınması görülebilir. Farklı iklim bölgelerinde de akışını sürdürmektedir.
Su aşındırması yağmur damlasının toprağa düşmesiyle başlar. Su damlasının toprağa düşmesiyle damla erozyonu görülür. Zamanla su damlaları toprakta aşındırma gerçekleştirerek hendek erozyonuna dönüştürür.
Karst Jeomorfolojisi
Karbondioksitli suların kireçtaşı olmak üzere jips, kaya tuzu ve dolomit gibi çözülebilen kayaları çözündürmesi ile oluşur. kalkerlerin erime özelliğine ve suda çözünme özelliklerine göre yeryüzünde oluşturduğu topografyaya karst topografyası denir. Yeryüzü şekilleri az yaygın bir şekilde jips, dolomit, tebeşir ve kaya tuzu gibi suda eriyebilen kayaçlar üzerinde etkilidir. Karstlaşmanın gelişebilmesi için kayaç cinsi, iklim, tabakalanma özellikleri, jeomorfolojik özellikleri ve zamanın oluşur.
